เวลากาแฟ/วิรัตน์ แสงทองคำ
หมายเหตุ: ซีรีส์เรื่องราว “คอกาแฟ” คนหนึ่ง เวลาซึ่งผ่านพ้นราว 2 ทศวรรษ ในความพยายามควบคุม กระบวนการกาแฟทั้งห่วงโซ่ จากต้นธารจนถึงปลายทาง
ช่องว่าง “เวลากาแฟ” ในสังคมที่แตกต่าง บางช่วงบางเวลาห่างไกลกันมากทีเดียว
มองปรากฏการณ์จุดประกายจากเครื่องทำกาแฟชิ้นหนึ่ง ที่นี่เพิ่งได้สัมผัสในวงกว้างราว ๆ 2 ทศวรรษมานี้เอง ทว่าผู้คนบางสังคมมีมานานเกือบศตวรรษแล้ว
เป็นเรื่องยากพอสมควร ความพยายามอรรถาธิบายจุดเปลี่ยนและแรงบันดาลใจของตนเอง จาก “คอกาแฟ” มือใหม่ สู่ความพยายามเข้าใจบริบทมุมกว้าง จากความสนใจผลิตภัณฑ์สมัยใหม่ตามกระแส ย้อนกลับไปสู่ความคลาสสิกและเรียบง่าย
“เรื่องราวเบื้องหลังการศึกษาเอกสารทรงคุณค่า คือ ความพยายามอย่างมากในการค้นคว้าข้อมูลข้างเคียง เพื่อทำความเข้าใจ….ภาพใหญ่ขึ้น ว่าด้วยความเป็นไปสังคมธุรกิจไทย สังคมไทย และความเคลื่อนไหวระดับภูมิภาค รวมทั้งในระดับโลก” (บางตอน ว่าด้วยงาน “ระบบข้อมูลประวัติศาสตร์เครือซิเมนต์ไทย” หรือ SCG eCorporate archive เรียบเรียงและอ้างอิงจาก https://viratts.com/2009/06/17/e-archive/) เป็นงานหนึ่งอ้างถึงได้ในช่วงคาบเกี่ยวกัน สะท้อนแนวความคิดและแบบแผน เชื่อว่ามีอิทธิพลและแรงปะทะกันบ้าง ไม่มากก็น้อย
ในช่วงชีวิต “บรรณาธิการพาร์ตไทม์ฯ” ผ่านไปสักระยะ แผนการปรับโฉมนิตยสาร “ผู้จัดการ” ดำเนินไปเข้าที่เข้าทาง ได้จังหวะมีโอกาสทำงานใหญ่อย่างหมกมุ่นและต่อเนื่อง 4 ปีเต็ม (2547-2551) เรื่องราวอันเร้าใจและมีสีสันเกี่ยวกับกิจการสำคัญของสังคมไทย เชื่อมโยงหลายยุคสมัยตลอดช่วงศตวรรษ
เป็นชิ้นส่วนซึ่งเชื่อมโยงและทับซ้อนในภาพใหญ่ไปไกลและย้อนยุคสู่ต้นศตวรรษที่ 20 เชื่อว่ามีส่วนกระตุ้นความสนใจวัฒนธรรมกาแฟคลื่นลูกแรกในยุโรปด้วย ให้เข้าใจพลังสั่นสะเทือนจากประดิษฐกรรมใหม่- เครื่องทำกาแฟเข้มข้นแบบรวดเร็ว เรียกว่า Espresso Machine (ใช้ไฟฟ้า) เริ่มแพร่หลาย ตอบสนองผู้คนผู้รีบร้อนแห่งยุคอุตสาหกรรม ในกระแสคู่ขนานกันมีอีกสิ่งใหม่อยู่ด้วย ดูเรียบง่าย เข้าถึงผู้คนได้กว้างกว่า เรียกกันว่า Moka Pot หรือ Moka Express แบรนด์บุกเบิก Bialetti ออกแบบและผลิตในอิตาลีเช่นกัน (ปี 2477)
สังคมไทยอยู่ไกลหลายพันไมล์ ขณะนั้นผู้คนส่วนใหญ่ในสังคมเกษตรยังคงแยกตัวจากโลกภายนอก ขณะเพิ่งผ่านการเปลี่ยนแปลงการปกครอง แต่มีบางกรณีแตกต่างอย่างเฉพาะ ด้วยความสัมพันธ์กับโลกภายนอกตั้งแต่จุดกำเนิด ด้วยบทสรุปจากการศึกษาค้นคว้าอย่างจริงจังที่ว่า โรงงานปูนซีเมนต์แห่งแรกในสังคมไทย (ปี 2456) คงเกิดขึ้นและคงอยู่ไม่ได้ หากไม่เชื่อมโยงจากยุคอาณานิคมสู่ช่วงเปลี่ยนผ่าน ด้วยพึ่งพิงผู้คน เครือข่ายและเทคโนโลยีจากยุโรป
ว่าเฉพาะภาพใหญ่ มีบางมิติเกี่ยวกับวัฒนธรรมกาแฟยุโรป ค่อย ๆ บ่มเพาะจนได้ที่ โดยบทบาทผู้ทรงอิทธิพลกลุ่มเล็ก ๆ ค่อยเคลื่อนย้ายจากอาณาจักรออตโตมันมายังยุโรปตะวันตก กับการปรากฏขึ้นของร้านกาแฟในเมืองใหญ่ ๆ ที่ที่ชุมนุมผู้มีชื่อเสียง นักคิด นักเขียน และศิลปิน
หนึ่งในตำนานศตวรรษมักพาดพิงถึง Café de Flore และ Les Deux Magots อยู่ในทำเลใกล้กันย่านเก่าปารีส ก่อตั้งช่วงเวลาฝรั่งเศสเข้าสู่สาธารณรัฐที่ 3 มีรัฐธรรมนูญและการเลือกตั้ง โดดเด่นขึ้นเป็นที่ชุมนุมเสวนาผู้มีชื่อเสียง อาทิ ฌอง-ปอล ซาร์ตร์ (Jean-Paul Sartre) ปิกาโซ่ (Pablo Picasso) อัลเบิร์ต กามูส์ (Albert Camus) และ เฮมิงเวย์ (Ernest Hemingway) จนข้ามสู่ยุคซิกตี้ กระแสคลื่นแรงขึ้นอีก ผ่านหนังสือ เพลง และภาพยนตร์ ในช่วงทศวรรษเปิดกว้างที่เรียก Counterculture เวลานั้นสังคมไทยเปิดรับกระแสจากโลกตะวันตกมากขึ้นด้วย
เป็นพลังแรงกล้าให้หาโอกาสไปเยือน ปลายปี 2556 กับทริปเดินทางเยี่ยมบุตรทั้งสอง กับจังหวะชีวิตการศึกษาของพวกเขาได้ “ข้ามซีกโลก” จากนิวซีแลนด์สู่อังกฤษด้วยกัน จึงพอมีเวลาจับรถไฟ Eurostar จากลอนดอน สู่ปารีส หนึ่งในเส้นทางท่องเที่ยวอันเคร่งครัด สัมผัสบรรยากาศและกลิ่นอายแห่งยุคสมัยคาเฟ่ในตำนานทั้งสอง เมื่อเป้าหมายแรก-Café de Flore (ภาพ 1) เห็นผู้คนเนืองแน่น จึงเปลี่ยนแผนอย่างไม่ลังเลมาอีกที่-Les Deux Magots (ภาพ 2-4)
อีกบางฉากขยายภาพจับใจ ภาพ Moka Pot หม้อต้มกาแฟขนาดเล็ก เรียบง่าย แพร่หลายตามครัวเรือนในยุโรป ด้วยเรื่องเล่าแต้มสีสันยุคถัด ๆ มา ว่ากันว่าอยู่ในช่วงยากลำบากต้นทศวรรษ 1960 (ราวปี 2500) จากปากคนไทยผู้เคยใช้ชีวิตวัยรุ่น ณ กรุงโรม ประเทศอิตาลี เขามองเห็นภาพกิจวัตรชีวิตประจำวันผู้คนดำเนินไป มื้อเช้าแบบฉบับยุโรป มีขนมปังและนมสด เชื่อมต่อด้วย “เวลากาแฟ” กับ Moka Pot (จาก “จากตำนานชีวิต สู่รสนิยมยุคสมัย”)
เมื่อกระแสโลกาภิวัตน์มาถึง Espresso Machine ทั้งแพร่หลายขยายวง และยกระดับจากสินค้าเชิงพาณิชย์ ในยุคอุตสาหกรรมเก่า สู่ Consumer Product แห่งยุคสมัย ปรับโฉมผลิตภัณฑ์ให้หลากหลาย เข้ากับไลฟ์สไตล์ชนชั้นกลางกำลังเติบโต ขณะ Moka Pot พยายามยึดมั่นความดั้งเดิม คงคลาสสิก ขยายฐานผู้ใช้ในสังคมไทยในเวลานั้นอย่างค่อยเป็นค่อยไป
จาก Espresso Machine ที่เคยใช้ จึงเปลี่ยนใจไปยัง Moka Pot (ภาพ 5-6) เป็นหมุดหมายอ้างอิง 2 ทศวรรษที่แล้ว คิดเอาเองว่าเป็นช่วงเวลาลงตัวและตกผลึกพอประมาณ ♦
วิรัตน์ แสงทองคำ คอลัมนิสต์ ธุรกิจอิสระ ด้วยวัตรปฏิบัติ 4 ทศวรรษกับผลงานนับพันชิ้น งานบางส่วนปรากฏใน https://viratts.wordpress.com/และ https://www.facebook.com/วิรัตน์-แสงทองคำ เบื้องหลังฉาก “เวลากาแฟ” ดำเนินไปเป็นกิจวัตร ด้วยเรื่องราวและความคิดที่แตกต่าง เพิ่งจะเปิดสู่วงกว้างครั้งแรก @Marketeer online
–