🟥 จุดเริ่มและสถานการณ์
1.จุดเริ่มต้นของคดีที่สะเทือนทั้งอุตสาหกรรม
อย. ตรวจพบเชื้อจุลินทรีย์เกินมาตรฐานใน “ยาดมหงส์ไทย สูตร 2” ล็อต 000332 กลายเป็นเหตุเรียกคืนสินค้าครั้งใหญ่ที่สุดในประวัติศาสตร์ยาดมไทย
อ่าน : หงส์ไทย จะฝ่าวิกฤตครั้งนี้ไปได้หรือไม่ ล็อตเดียวกระเทือนทั้งแบรนด์
2.คำสั่งเรียกคืนที่ทำให้ทั้งตลาดสะเทือน
อย. ประกาศเรียกคืนสินค้าทั่วประเทศอย่างเปิดเผย เพื่อปกป้องผู้บริโภคและสร้างความโปร่งใส แต่การประกาศนี้กลับกลายเป็นแรงสั่นสะเทือนทั้งวงการ
3.คำชี้แจงจากหงส์ไทย: ล็อตเก่าแต่รับผิดชอบเต็มที่
บริษัทหงส์ไทยยืนยันว่าเป็นล็อตเก่าผลิตปลายปี 2567 และได้เรียกคืนคืนเงินเต็มรูปแบบ พร้อมประกาศตรวจสอบระบบผลิตภายในใหม่ทั้งหมด
4.จากห้องแล็บสู่โรงงานจริง
เจ้าหน้าที่ อย. และตำรวจ ปคบ. ลงพื้นที่ตรวจโรงงานและคลังสินค้า พบการผลิตบางส่วนอยู่นอกสถานที่ได้รับอนุญาต พร้อมของกลางกว่า 3 ล้านชิ้น มูลค่ากว่า 100 ล้านบาท
5.คดีที่ลุกลามเกินกว่าคุณภาพสินค้า
สิ่งที่เริ่มจากปัญหาทางเทคนิค กลับกลายเป็นคดีอาญาด้านการผลิตโดยไม่ได้รับอนุญาต ซึ่งทำให้แบรนด์หงส์ไทยต้องเผชิญแรงกดดันมหาศาล
6.ภาพข่าวที่กลายเป็นไวรัลทั่วประเทศ
ภาพเจ้าหน้าที่บุกตรวจและยึดของกลางเผยแพร่ทั่วสื่อ ทำให้ประชาชนจำนวนมากตกใจและตลาดยาดมทั้งระบบชะงักทันที
🟥 โครงสร้างตลาดยาดมไทย
1.ตลาดยาดมไทย: เล็กแต่ยั่งยืน
แม้มูลค่าราว 3,000 ล้านบาทต่อปี แต่ยาดมถือเป็นสินค้าที่อยู่คู่สังคมไทยและมีอัตราการใช้ต่อเนื่องสูงในทุกกลุ่มอายุ
2.เจ้าตลาดเดิมคือยาดมแผนปัจจุบัน
ผู้เล่นหลักในตลาดมีอยู่ประมาณ 6–8 แบรนด์ใหญ่ ครองตลาดกว่า 80% เช่น โป๊ยเซียน ,เซียงเพียว, เปปเปอร์มิ้นท์ ฟิลด์ ครองตลาดมายาวนาน ด้วยภาพจำของความแรงและความเย็นที่ปลุกสมองโล่งในทันที ซึ่งส่วนใหญ่เป็นยาดมแผนปัจจุบัน สูตรน้ำ
3.คลื่นลูกใหม่จากสมุนไพรไทย
ช่วงทศวรรษที่ผ่านมา ยาดมสมุนไพรกลายเป็นทางเลือกใหม่ที่ตอบโจทย์คนรุ่นใหม่และนักท่องเที่ยวต่างชาติ
4.หงส์ไทย: ผู้ช่วงชิงส่วนแบ่งตลาดจากยาดมแผนปัจจุบัน
หงส์ไทยสร้างจุดขายใหม่ผ่านกลิ่นอโรมา และถูกจุดประกายโดย “ลิซ่า” จนกลายเป็นของฝากยอดนิยมทั้งในไทยและต่างประเทศ หงส์ไทย ถือเป็นยาดมสมุนไพร ที่มีเนื้อสมุนไพรเป็นส่วนผสม และสามารถแย่งส่วนแบ่งตลาดจากยาดมแผนปัจจุบันมาได้
5.เมื่อหงส์ไทยบูม แบรนด์อื่นก็ลุกตาม
ความสำเร็จของหงส์ไทยจุดประกายให้เกิดแบรนด์สมุนไพรหน้าใหม่จำนวนมาก โดยเฉพาะผู้ผลิตท้องถิ่นอีกนับสิบ
6.ตลาดยาดมเปลี่ยนสถานะจาก “ยา” เป็น “ไลฟ์สไตล์”
ผู้บริโภคเริ่มมองยาดมเป็นของใช้ประจำวันหรือของฝากมากกว่ายา แต่ตลาดใหม่นี้ยังไม่มีมาตรฐานกลางรองรับ
🟥 ทำไม อย.ต้องเล่นใหญ่ ทุบหงส์ไทยจมดิน
1.ตามอำนาจกฎหมาย อย. มีดุลยพินิจทำแบบเงียบได้
- ใน พ.ร.บ.ผลิตภัณฑ์สมุนไพร พ.ศ. 2562 และกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับยา–อาหาร อย. มีสิทธิสั่ง “เรียกคืนโดยตรง” หรือ “ออกคำสั่งให้ผู้ผลิตแก้ไข/ระงับการจำหน่าย” โดยไม่จำเป็นต้องเปิดเผยต่อสื่อ
- การดำเนินการเงียบ เช่น ตักเตือน เรียกผู้ประกอบการเข้าพบ สั่งให้ระงับการจำหน่ายเฉพาะช่วงเวลา หรือให้เรียกคืนในวงจำกัด เป็นสิ่งที่ อย. ใช้บ่อยในกรณีที่สินค้าไม่ได้กระทบวงกว้าง
- ตัวอย่างเช่น ผลิตภัณฑ์อาหารเสริมบางชนิด หรือยาใช้ภายในโรงพยาบาล มักถูก “เรียกคืนภายใน” โดยไม่แถลงข่าว
2.แต่ในกรณีหงส์ไทย อย. “เลือกไม่ได้” เพราะสินค้ากระจายทั่วประเทศ
- หงส์ไทยจำหน่ายทั้งในร้านสะดวกซื้อ ร้านของฝาก และออนไลน์ รวมถึงส่งออกต่างประเทศ
- หากสั่งเก็บแบบเงียบ จะเสี่ยงให้สินค้าหลุดออกสู่ผู้บริโภคต่อไป ซึ่งอาจกลายเป็นการ “ละเลยต่อหน้าที่”
- อีกทั้งถ้าภายหลังมีคนเจ็บป่วยจากสินค้าล็อตนั้น จะกลายเป็นข้อครหาหนักกว่าเดิม ว่า “อย. ปิดบังข้อมูลต่อสาธารณะ”
3.ในยุคสื่อไว ข้อมูลรั่วง่าย การ “เงียบ” อาจถูกตีความเป็นงุบงิบ
- ต่อให้ อย. ตั้งใจทำแบบเงียบ ข้อมูลในยุคนี้รั่วไหลได้ง่าย พนักงานบริษัทหรือผู้ค้าปลีกอาจโพสต์หรือส่งต่อในโซเชียล
- เมื่อข่าวหลุดออกมาโดยไม่มีคำชี้แจงจากทางการ จะยิ่งถูกมองว่า “มีการปกปิด” หรือ “ดีลลับหลังฉาก”
- อย. จึงมักเลือก “เปิดเผยทั้งหมด” เพื่อควบคุมทิศทางข้อมูลด้วยตนเอง
4.แต่ก็มีข้อโต้แย้งว่า “การแถลงข่าวใหญ่โต” อาจเกินจำเป็น
- นักวิชาการด้านสื่อสารสาธารณะมองว่า อย. ควรใช้ “การสื่อสารเชิงเทคนิค” มากกว่าการสื่อสารเชิงอารมณ์
- แทนที่จะจัดบุกโรงงาน–ตั้งโต๊ะแถลง อาจใช้วิธี “แจ้งอย่างเป็นทางการในเว็บไซต์” หรือ “ออกเอกสารแจ้งเตือนผู้บริโภค”
- เพราะการสื่อสารแบบตำรวจ–คดี ทำให้ภาพลักษณ์องค์กรดูเป็นเชิงลงโทษมากกว่าคุ้มครอง
🟥 หงส์ไทยโตแล้ว การเติบโตต้องมาพร้อมกับความรับผิดชอบ
1.เมื่อแบรนด์โต ระดับความรับผิดชอบก็ต้องโตตาม
หงส์ไทยเริ่มจากแบรนด์สมุนไพรขนาดเล็กในตลาดของฝาก แต่พอประสบความสำเร็จจนขยายกำลังการผลิต ส่งออกต่างประเทศ และมีมูลค่าทางการตลาดระดับร้อยล้านบาท สถานะทางกฎหมายและสังคมของแบรนด์ก็เปลี่ยนโดยอัตโนมัติ
“จากของทำมือ กลายเป็นอุตสาหกรรมสุขภาพ”
2.อย. มองหงส์ไทยในฐานะ ‘ผู้ประกอบการรายใหญ่’ แล้ว
เมื่อมีโรงงานหลายแห่ง มีการส่งออก และขายผ่านแพลตฟอร์มทั่วประเทศ อย. ย่อมต้องใช้มาตรฐานเดียวกับผู้ผลิตรายใหญ่ ไม่ใช่มาตรฐานของ SME เพราะขอบเขตความเสี่ยงขยายไปถึงผู้บริโภคในหลายประเทศ
3.การผลิต “นอกใบอนุญาต” จึงกลายเป็นเรื่องใหญ่
ถ้าเป็นผู้ผลิตรายย่อย อาจถูกเรียกไปปรับปรุงหรือให้เวลาแก้ไข
แต่เมื่อเป็นแบรนด์ที่มีชื่อเสียงระดับประเทศ การผลิตนอกสถานที่ได้รับอนุญาต หรือแม้แต่เพียงบางส่วนถูกมองว่า “ละเมิดความไว้วางใจของสังคม” มากกว่าการละเมิดกฎหมายธรรมดา
4.ความสำเร็จมาพร้อมกับความคาดหวัง
สังคมไทยมองหงส์ไทยในฐานะตัวแทน Soft Power ของสมุนไพรไทย
ดังนั้น เมื่อเกิดปัญหา ผู้บริโภคไม่ได้ผิดหวังแค่ในสินค้า แต่รู้สึกเหมือน “ความภูมิใจของแบรนด์ไทยถูกหักหลัง”
นี่คือเหตุผลว่าทำไมแรงปะทะของคดีนี้จึงรุนแรงกว่าที่เห็น
5.“อย่าบอกว่าไม่รู้” ใช้ไม่ได้อีกต่อไป
เมื่อธุรกิจโตถึงระดับมีระบบโรงงาน ทีมผลิต และฝ่ายตลาดครบแล้ว การบอกว่า “ไม่รู้ว่าผลิตนอกสถานที่” หรือ “ไม่ทราบกระบวนการบางขั้นตอน” จะกลายเป็นข้ออ้างที่ไม่สามารถใช้ได้อีกต่อไป
6.นี่คือจุดเปลี่ยนจาก SME สู่ Corporate Responsibility
แบรนด์ที่เติบโตต้องเปลี่ยนจาก mindset ของ “ผู้ผลิตเพื่อขาย” เป็น “องค์กรที่ต้องรับผิดชอบต่อผู้บริโภคและมาตรฐานสังคม” กรณีนี้จึงกลายเป็นเหมือน “พิธีกรรมแห่งการเติบโต” ของธุรกิจสมุนไพรไทยยุคใหม่
🟥 คำถามที่จะเกิดขึ้นตามมาคือ
1.หงส์ไทยจะพลิกฟื้นธุรกิจและเรียกความศรัทธาต่อแบรนด์กลับมาได้หรือไม่
2.อุตสาหกรรมการผลิตยาดมสมุนไพรของไทย ในระดับเอสเอ็มอีจะได้รับผลกระทบกระเทือนแค่ไหน และถ้า อย.จะนำมาตรฐานการตรวจสอบคุณภาพเทียบเท่าแบรนด์ใหญ่ ยาดมสมุนไพรไทยจะเหลือสักกี่แบรนด์