เวลากาแฟ/วิรัตน์ แสงทองคำ
จากปลายทางกระบวนการกาแฟ ณ เมืองใหญ่ระดับโลก (ตอนที่แล้ว) สู่ต้นธารหนึ่งซึ่งห่างไกลกันนับพันไมล์
กระแสปลุกเร้าความสนใจบ่มมาได้ที่ ในช่วงคาบเกี่ยวกันนั้น ให้ดั้นด้นเดินทางไปสัมผัสเรื่องราวที่แตกต่างเฉพาะตัวที่มีจุดมามาบรรจบกัน
เปิดฉากตั้งแต่ต้นปี 2560 ด้วยทริปจำปาสัก แดนต่ออีสานตะวันออก หมุดหมายหนึ่งซึ่งเป็นทางแยกออกจากโปรแกรมยอดนิยม ชมน้ำตกอันตื่นตากับปราสาทหินโบราณ ไปยังที่ราบสูง-Paksong Highland อย่างตั้งใจ ไปถึงไร่กาแฟที่ใหญ่ที่สุดในลาวและเท่าที่เคยเห็น พื้นที่อันกว้างใหญ่สุดลูกหูลูกตา ร่องรอยเพิ่งหักล้างถางพงครั้งใหญ่ บางทีอาจคิดได้ทำเช่นนั้นมากเกินไป จึงมีการปลูกพืชยืนต้นขึ้นมาใหม่ประปราย
ที่นั่นแม้เป็นดินแดนเพื่อนบ้าน “อ้ายน้อง” แต่เจ้าของสัมปทานที่แปลงใหญ่กว่า 15,000 ไร่ คือคนไทย เกี่ยวข้องกับเบียร์ไทย “ขาใหญ่” กับแผนการใหญ่อันบรรเจิดขยายไลน์สู่ธุรกิจใหม่ (ภาพ 1-3)
ที่ราบสูงราว 1,300 เมตรจากระดับน้ำทะเล เคยเป็นพื้นที่สู้รบในยุคสงครามเวียดนาม ต้องแผ้วถางอย่างระแวดระวัง พร้อมกับทำลายระเบิดตกค้างและกับระเบิด ที่ซึ่งหายากบนพื้นดินภูเขาไฟอุดมสมบูรณ์ และอุณหภูมิที่แตกต่างกันมาก ระหว่างกลางวันกับกลางคืน ถือว่าตรงตามสูตรความสำเร็จในกระบวนการผลิตกาแฟรสเลิศ
แม้ภาพและเรื่องราวดูยิ่งใหญ่ ตื่นเต้นตามกระแส แต่ดูเหมือนห่างไกลเข้าไม่ถึงใจเท่าที่ควร
ช่างแตกต่างกันเหลือเกินกับอีกหมุดหมายในการเดินทางครั้งต่อมา จากนั้นไม่ถึงเดือน ที่ซึ่งสัมผัสใจและเข้าถึงได้ ณ ชุมชนเล็ก ๆ ท่ามกลางดอยสูงภาคเหนือของไทย
บ้านแม่กำปอง (ภาพ 4-6)—ชุมชนอายุประมาณ 200 ปี ท่ามกลางหุบเขาสูงชัน พึ่งพิงสายน้ำตก กลายเป็นลำธารทอดยาวไหลริน ส่งเสียงซัดซ่าไม่ขาดสาย ประหนึ่งชีพจรชีวิต ชุมชนซึ่งมีเสน่ห์ล้นเหลือ ก่อเกิดและสัมพันธ์กับการบุกเบิกเปิดพื้นที่ปลูกชาอัสสัม (เมี่ยง) มาช้านาน แต่ช่วงไม่กี่ปีมานี้ได้เคลื่อนไหวผสมผสานสู่ชุมชนกาแฟอย่างกระตือรือร้นด้วย
หมู่บ้านซ่อนตัวอยู่ชายขอบเชียงใหม่ มีด้านหนึ่งจรดลำปาง สามารถเลือกเส้นทางท้าทาย ลัดเลาะวกวน บนเทือกเขาสูงสลับซับซ้อน จากดินแดนลำปางมาถึง กิ่วฝิ่น ยอดดอยสูง แหล่งชมวิว ชมพระอาทิตย์ขึ้น เขตรอยต่อลำปาง-เชียงใหม่ จากนั้นเส้นทางลงเขาชันราว ๆ 3 กิโลเมตร ก็มาถึงจุดหมาย
ชุมชนทอดตัวตามลำน้ำใส บนพื้นที่สูงจากระดับน้ำทะเลมากกว่า 1,300 เมตร สภาพแวดล้อมและระบบนิเวศ เอื้อเป็นแหล่งเพาะปลูกชั้นดีกาแฟพันธุ์อาราบิกา พื้นที่ปลูกเป็นฉากหลังกลมกลืน กับวิถีชีวิตดำเนินไปอย่างไม่เร่งรีบ
หน้าฉากนั้นมีร้านกาแฟ บางแห่งอยู่สุดทางหมู่บ้าน บนริมทาง เชิงเขา มีระเบียงเปิดกว้าง มองออกไปไกลระหว่างหุบเขา เห็นชุมชนบางส่วน บางร้านอยู่ติดริมลำธาร ผู้มาเยือนมานั่งแช่เท้าในน้ำได้ อยู่ในบ้านเก่าด้วยงานฝีมือไม้เป็นเอกลักษณ์ สังเกตดี ๆ จะพบแปลงเพาะปลูกกาแฟ ผืนเล็ก ๆ กระจายเป็นหย่อม ๆ แทรกตัวอยู่ ปรุงแต่งบรรยากาศ กลมกลืนกับบ้านเรือนโฮมสเตย์ หรือร้านกาแฟ และบางที่ให้ภาพกระบวนการกาแฟชุมชนทั้งวงจรด้วย
การเดินทางครั้งใหม่ในปลายปี 2561 ช่วงปลายฝนต้นหนาว โดยโฟว์วีล ไต่ ปีน ลัด เลาะไปตามเส้นทางเล็ก ๆ บางช่วงเฉอะแฉะ คดเคี้ยว ท่ามกลางเทือกเขา สูงชัน สลับซับซ้อน มีหลายดอย หลายชีวิตผู้คนชนเผ่า และหลายตำนาน ไม่ว่าชนเผ่าอันโดดเดี่ยว กับช่วงเวลาหนึ่งกับกระบวนการคอมมิวนิสต์
บ้านมณีพฤกษ์ (ภาพ 7-8) อยู่ในอำเภอทุ่งช้าง จังหวัดน่าน บนพื้นที่ภูเขาสูง 1,400-1,600 เมตร จากระดับน้ำทะเล เรื่องราวกาแฟที่นี่เพิ่งเกิดขึ้นราวทศวรรษเดียว เกี่ยวข้องกับผู้คนหลายคน หลายส่วน คนละไม้คนละมือ คนคนหนึ่งในนั้นเกิดที่นี่ ตั้งแต่บ้านยังชื่อจงไฝ่ ฝรั่งมิชชันนารี ผู้มีบทบาทบุกเบิก เชื่อมโยงห่วงโซ่จากต้นธารถึงปลายทาง สร้างแบรนด์กาแฟไทยให้โดดเด่น
ฝรั่งมิชชันนารีคนนั้นจากไปพักหนึ่งช่วงวัยศึกษาเล่าเรียนในสหรัฐฯ ได้กลับมามณีพฤกษ์อีกครั้ง ในเวลากาแฟภาคเหนือไทยกำลังตั้งต้นอย่างตื่นเต้น เขาพกประสบการณ์กาแฟที่แตกต่าง เพื่อยกระดับกาแฟไทยไปอีกขั้น ให้สัมพันธ์กับช่วงเวลาสังคมอเมริกันกำลังเดินหน้าสู่กาแฟยุคใหม่ ที่เรียกว่า Third wave of coffee ด้วยพยายามถ่ายทอดประสบการณ์และความรู้สู่ชุมชน รวมทั้งบุกเบิกอย่างสำคัญ แสวงหาพันธุ์กาแฟให้หลากหลาย จากสายพันธุ์เดี่ยวสู่สายพันธุ์ใหม่ ๆ เพิ่มคุณค่าต้นธารให้ก้าวทันตามกระแสอันเชี่ยวกราก
การเดินทางดั้นด้นค้นหาต้นธาร แม้เพียงบางแห่ง แต่เชื่อว่าเป็นชิ้นส่วนสะท้อนภาพใหญ่ กาแฟไทยในกระแสโลก
ไม่เพียงเป็นประสบการณ์เร้าใจ หากสร้างแรงบันดาลใจให้สวมวิญญาณเกษตรกร ขอเป็นเศษเสี้ยวหนึ่งในบรรดาผู้ยืนอยู่ต้นธารกาแฟไทย
———————————————————————
หมายเหตุ :-ซีรีส์เรื่องราว “คอกาแฟ” คนหนึ่ง เวลาซึ่งผ่านพ้นราว 2 ทศวรรษ ในความพยายามควบคุม กระบวนการกาแฟทั้งห่วงโซ่ จากต้นธารจนถึงปลายทาง ตั้งใจให้มีรูปภาพประกอบ ถ่ายทำจากสถานที่มีอยู่จริง เป็นผลงานของผู้เขียนเอง
ตอนที่ 1 โหมโรง
ตอนที่ 2 มาจาก WFH
ตอนที่ 3 ย้อนรอยยุคสมัย
ตอนที่ 4 มิติแห่งแรงบันดาลใจ
ตอนที่ 5 ข้อต่อและจุดเปลี่ยน
ตอนที่ 6 กระแสระหว่างทาง
ตอนที่ 7 โลกา(แฟ)ภิวัตน์
–
วิรัตน์ แสงทองคำ คอลัมนิสต์ ธุรกิจอิสระ ด้วยวัตรปฏิบัติ 4 ทศวรรษกับผลงานนับพันชิ้น งานบางส่วนปรากฏใน https://viratts.wordpress.com/และ https://www.facebook.com/วิรัตน์-แสงทองคำ เบื้องหลังฉาก “เวลากาแฟ” ดำเนินไปเป็นกิจวัตร ด้วยเรื่องราวและความคิดที่แตกต่าง เพิ่งจะเปิดสู่วงกว้างครั้งแรก @Marketeer online